Przejdź do zawartości

Mykoła Łebed´

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mykoła Łebed
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

11 grudnia 1909
Strzeliska Nowe, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

18 lipca 1998
Pittsburgh, Pensylwania, USA

Miejsce spoczynku

Cmentarz w Bound Brook, New Jersey, USA

Multimedia w Wikimedia Commons
Mykoła Łebed po aresztowaniu przez Policję Państwową za działalność antypaństwową w związku z zabójstwem Bronisława Pierackiego. 24 czerwca 1934.
List gończy Gestapo za Mykołą Łebediem 1941

Mykoła Łebed, ukr. Микола Лебедь, ps. Maksym Ruban, Marko, Jewhen Skiba (ur. 11 grudnia 1909 w Strzeliskach Nowych, zm. 18 lipca 1998 w Pittsburghu) – ukraiński działacz nacjonalistyczny, pierwszy szef Służby Bezpeky (1940–1941), pełniący obowiązki prowidnyka OUN-B (wrzesień 1941 - kwiecień 1943).

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Syn krawca, absolwent ukraińskiego gimnazjum akademickiego we Lwowie[1]. W latach 1932–1934 łącznik Krajowej Egzekutywy OUN z Prowodem i zagranicą. Jeden z organizatorów zamachu na ministra Bronisława Pierackiego. Po zamachu uciekł przez Wolne Miasto Gdańsk do Niemiec, aresztowany po zejściu ze statku w Szczecinie i wydany władzom polskim na osobiste polecenie kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera, bez formalnego wniosku ekstradycyjnego ze strony Polski[2]. Przewieziono go specjalnym samolotem do Warszawy. Po rozpoczętym 18 listopada 1935 procesie Łebed´, obok Stepana Bandery, wyrokiem sądu okręgowego w Warszawie z 13 stycznia 1936 został skazany na karę śmierci, którą na mocy amnestii zamieniono na karę dożywotniego pozbawienia wolności oraz na utratę praw publicznych i obywatelskich honorowych na zawsze[3].

 Osobny artykuł: Zabójstwo Bronisława Pierackiego.

5 września 1939 uciekł z transportu ewakuacyjnego więźniów w Siedlcach. Od listopada 1939 do marca 1940 był komendantem szkoły wywiadowczo-dywersyjnej, założonej przez Abwehrę z inicjatywy OUN w Zakopanem. Po rozłamie w OUN w roku 1940 został pierwszym szefem powstałej wówczas Służby Bezpeky i delegatem do pertraktacji z władzami III Rzeszy. Funkcję szefa SB sprawował do marca 1941, kiedy to zastąpił go Mykoła Arsenycz.

Po ataku Niemiec na ZSRR i ogłoszeniu 30 czerwca 1941 roku przez działaczy OUN-B deklaracji niepodległości Ukrainy, minister bezpieczeństwa w powołanym wówczas rządzie Jarosława Stećki, do aresztowania całego składu rządu przez Gestapo 11 lipca 1941 roku. Sam aresztowania uniknął, przechodząc do konspiracji. Po aresztowaniu 15 września 1941 roku przez Gestapo Lwa Rebeta, objął funkcję pełniącego obowiązki prowidnyka OUN-B, działając w podziemiu. Było to zgodne z ustaleniami prowodu OUN-B z 10 lipca 1941 roku, co do kolejności przejęcia władzy w organizacji w przypadku niemieckich aresztowań. 4 października 1941 roku dowództwo SS i policji na Dystrykt Galicja wydało za Łebediem list gończy. Niemcy aresztowali matkę Łebedia, jego żonę z dzieckiem i siostrę[4].

Organizator trzech kolejnych konferencji OUN-B (1941-1943). 13 maja 1943 roku władzę nad OUN-B w miejsce Łebedia (p.o. prowidnyka krajowego) przejął kolegialnie (jako Biuro Prowodu) – triumwirat: Zynowij Matła, Dmytro Majiwśkyj i Roman Szuchewycz, ten ostatni jako p.o. głównego prowidnyka. Odbyło się to w trybie quasi-zamachu stanu pod nieobecność Łebedia, który opuścił naradę kierownictwa OUN[5].

Według Czesława Partacza odpowiedzialny za rzeź wołyńską[6]. Grzegorz Motyka zauważa jednak, że w sierpniu 1943 r. na III zjeździe OUN (B) Łebed wraz z Mychajłą Stepaniakiem krytykował delegację OUN (b) z Wołynia za „bandyckie działania przeciwko polskiej ludności”[7].

W latach 1941–1944 Łebed´ kierował ze strony OUN-B rozmowami z Delegaturą Rządu na Kraj i Armią Krajową. W roku 1944 Łebed´ był współtwórcą UHWR i sekretarzem generalnym do spraw zagranicznych UHWR. W tym charakterze kierował rozmowami z Węgrami i pośredniczył w rozmowach UPA z Niemcami.

Po zakończeniu Wielkiego Zjazdu UHWR (11- 15 lipca 1944 roku) Łebed´ został wysłany na Zachód na czele misji zagranicznej OUN-B i UHWR (pod nazwą Zagraniczne Przedstawicielstwo UHWR). Jej zadaniem było nawiązanie kontaktów zagranicznych dla uzyskania poparcia międzynarodowego dla podziemia na Ukrainie. Obok Łebedia w skład misji wchodzili o. Iwan Hrynioch, Łew Szankowskyj i Myrosław Prokop (oprócz tego dwie radiotelegrafistki i personel pomocniczy. Równolegle do Szwajcarii wysłany został Jewhen Wreciona[8].

W 1946 na emigracji we Włoszech próbował wraz z Iwanem Hryniochem nawiązać pierwsze kontakty ze Strategic Services Unit (wywiadem USA), próby te zakończyły się jednak niepowodzeniem. W tym czasie Łebed´ napisał książkę pt. UPA (opublikowaną w 1946[9]), uznaną przez m.in. Ihora Iljuszyna za tendencyjną na rzecz UPA[10], w której „wybielał” swoją wojenną przeszłość[11]. W lipcu 1947 kontrwywiad Armii Stanów Zjednoczonych (CIC) w Rzymie przyjął propozycję współpracy Łebedia, który zobowiązał się do informowania o ukraińskich grupach emigracyjnych, sowieckiej działalności w amerykańskiej strefie okupacyjnej i bardziej ogólnych informacji o Sowietach i Ukraińcach. Współpraca została nawiązana mimo zawartych w raporcie CIC opinii źródeł informacji, określających Łebedia jako znanego sadystę i niemieckiego kolaboranta[12]. Od grudnia 1947 roku przebywał w Monachium w amerykańskiej strefie okupacyjnej Niemiec, przeniesiony tam wraz z rodziną przez CIC, dla uniknięcia możliwości wysunięcia przez ZSRR wobec Włoch żądania ekstradycji Łebedia, wobec zakończenia w grudniu 1947 amerykańskiej okupacji Włoch[13].

W roku 1948 po nasileniu „zimnej wojny” w czasie rozpoczętej przez ZSRR blokady Berlina i wobec groźby wybuchu wojny w Europie, grupa ukraińskiej emigracji skupiona wokół Iwana Hryniocha i Mykoły Łebedia została uznana przez CIA za najbardziej nadającą się do pracy konspiracyjnej (w przeciwieństwie do innych frakcji, w tym skupionej wokół Stepana Bandery). Poprzez grupę Łebedia CIA, w ramach operacji o kryptonimie CARTEL, przemianowanej później na AERODYNAMIC, wspierała ukraińskie podziemie dostarczając mu pieniądze, materiały, nadajniki radiowe, prowadząc szkolenia oraz zrzucając drogą lotniczą przeszkolonych agentów. Operacja trwała w latach 1948-1953 i zakończyła się fiaskiem wobec przechwycenia zrzuconych agentów przez MGB[14]. Hrynioch pozostał w Monachium, zaś Łebed´ został w 1949 roku przeniesiony do Nowego Jorku. Udzielono prawa stałego pobytu w USA, przekształconego później w amerykańskie obywatelstwo[15]. Obywatelstwo otrzymał po osobistej interwencji zastępcy dyrektora CIA d.s operacyjnych (od sierpnia 1951) Allena Dullesa, gdyż z uwagi na działalność w czasie wojny Łebed´ został początkowo uznany przez Immigration and Naturalization Service(inne języki) za przypadek do deportacji[16].

W USA kierował w latach 1952 - 1974 Instytutem Badawczo-Wydawniczym Prolog z siedzibą w Nowym Jorku, m.in. wydawcą miesięcznika Suczasnist[17]. Łebed´ korzystał z ochrony CIA, które finansowało Instytut, będący placówką analiz sytuacji na Ukrainie sowieckiej i ośrodkiem propagandy antysowieckiej i antykomunistycznej. Instytut wspierał także ukraińskie koła naukowe na emigracji, wydawał ukraińską literaturę i nacjonalistyczną prasę, którą rozpowszechniano później w USRR[18]. W latach 80. kryptonim AERODYNAMIC, którym była objęta działalność Prologu, został zmieniony na QRDYNAMIC, później na PDDYNAMIC i wreszcie na QRPLUMB. W roku 1977 doradca d.s bezpieczeństwa narodowego prezydenta Cartera Zbigniew Brzeziński pomógł rozszerzyć program na inne narodowości ZSRR, w tym Żydów sowieckich[19]. Finansowanie Prologu zostało zakończone w 1990 r., wobec załamania w Europie Środkowo-Wschodniej systemu satelickich państw podporządkowanych ZSRR (Jesień Ludów), w czasie trwającego rozpadu ZSRR i u progu jego ostatecznego upadku. Ostatnią wypłatę Prolog otrzymał w kwocie 1,75 mln USD, od 1990 kontynuował działalność na własny rachunek[20].

W 1975 roku Łebed´ przeszedł na emeryturę, pozostając doradcą i konsultantem Prologu i Zagranicznego Przedstawicielstwa UHWR[21]. Jeszcze w 1991 roku był uznawany przez CIA za cennego współpracownika[22].

W 1985 roku General Accounting Office Kongresu umieściło nazwisko Łebedia na liście nazistów i ich kolaborantów, którzy osiedlili się w USA dzięki pomocy amerykańskiego wywiadu, a Office of Special Investigations(inne języki) (OSI) w Departamencie Sprawiedliwości wszczęło w jego sprawie śledztwo. CIA obawiając się, że publiczne dochodzenie przeciw Łebediowi skompromituje projekt Prologu, a niemożność zapewnienia mu ochrony wywoła wzburzenie ukraińskiej emigracji, zaprzeczyło jakimkolwiek związkom Łebedia z III Rzeszą, podnosząc argument że był ukraińskim bojownikiem o wolność. Jeszcze w 1991 roku CIA próbowało zniechęcić OSI do występowania o dowody przeciwko Łebediowi do władz Niemiec, Polski i ZSRR. Ostatecznie OSI umorzyło śledztwo nie będąc w stanie przedstawić konkretnych dokumentów przeciw Łebediowi[23].

Członek zagranicznego przedstawicielstwa UHWR, współpracownik Lwa Rebeta. Jego żoną była Daria Hnatkiwska, skazana za udział w zamachu na Bronisława Pierackiego.

Pochowany na cmentarzu South Bound Brook w Bound Brook, New Jersey[24], jego archiwalia zostały złożone w Harvard Ukrainian Research Institute Uniwersytetu Harvarda[25][26]. Wiarygodność tych dokumentów kwestionują Per Anders Rudling i John-Paul Himka, którzy twierdzą, że zbiór ten stanowią w znacznej części kopie wykonane w latach 50. przez otoczenie Łebedia z intencją usunięcia niewygodnych fragmentów dotyczących lat 1941–1942 i dowodów kolaboracji OUN z III Rzeszą oraz jej antysemityzmu[27][28].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ В'ятрович В. Історія з грифом секретно. Типовий революціонер Микола Лебедь. (ukr.)
  2. ↑ Robert Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2003, s. 109, ISBN 83-917615-4-1, OCLC 830495161.
  3. ↑ Wyrok na zabójców ministra Pierackiego. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 9 z 14 stycznia 1936. 
  4. ↑ Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 - 5 II 1946, Katowice 2007, Unia Katowice, ISBN 978-83-86250-49-3 ; s.212, 241.
  5. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka, s.117.
  6. ↑ „Bezpośrednio odpowiedzialną osobą za podjęcie decyzji zbrodni ludobójstwa jest Mykoła Łebed´ kierujący OUN do sierpnia 1943 roku” Czesław Partacz, Przyczyny i tło konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 1939–1947 [w:] „27 Dywizja AK”. Biuletyn Informacyjny nr 1 (101), Warszawa styczeń-marzec 2009, s.21.wersja elektroniczna. Tymczasem Mykoła Łebed´ został pozbawiony funkcji p.o. prowidnyka OUN-B najpóźniej 13 maja 1943 roku Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, Instytut Studiów Politycznych PAN, ISBN 83-88490-58-3 s.117, Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2011, ISBN 978-83-08-04576-3 s.98-99. Ustalenia śledztwa IPN: „W trakcie obrad wyraźnie zarysowało się niezadowolenie części przywódców OUN z pełniącego obowiązki prowidnyka OUN Mykoły Łebedia. Szczególnie było to widoczne wśród oficerów z byłego batalionu „Nachtigall”. Doprowadziło to w kwietniu 1943 roku do rezygnacji Łebedia. O fakcie tym poinformowano członków OUN w specjalnym oświadczeniu wydanym w dniu 13 maja. Władzę nad OUN objął wówczas triumwirat w składzie Zinowij Matła, Dmytro Majiwśkyj i Roman Szuchewycz” Prokurator Instytutu Pamięci Narodowej Piotr Zając.
  7. ↑ „UPA skompromitowała się swoimi bandyckimi działaniami przeciwko polskiej ludności, tak jak OUN skompromitowała siebie współpracą z Niemcami”, Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, s. 366.
  8. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 136, 622, ISBN 978-83-88490-58-3, OCLC 838973434.
  9. ↑ Mykoła Łebed UPA-Ukraïnska povstanska armiia: ïï heneza, rist i diï u vyzvoliniĭ borotbi ukraïnskoho narodu za ukraïnsku samostiĭnu sobornu derzhavu, wyd. I 1946, Wyd. Biuro Prasowe UHWR, wyd. II 1987, Suchasnist, ISBN 3-89278-003-X
  10. ↑ Ihor Iljuszyn, UPA i AK. Konflikt w Zachodniej Ukrainie (1939–1945), Związek Ukraińców w Polsce, Warszawa 2009, ISBN 978-83-928483-0-1, s.25-26.
  11. ↑ Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War
  12. ↑ „A CIC report from July 1947 cited sources that called Lebed a well-known sadist and collaborator of the Germans. Regardless, the CIC in Rome took up Lebed’s offer whereby Lebed provided information on Ukrainian émigré groups, Soviet activities in the U.S. zone, and information on the Soviets and Ukrainians more generally."Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War s.86.
  13. ↑ „In November 1947 Hrinioch requested on behalf of Bandera himself that the U.S. authorities move Lebed from Rome to Munich to protect him from Soviet extradition requests when American military government in Italy ended the following month."Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War s.86.
  14. ↑ Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War s. 87-88.
  15. ↑ „CIA operations with these Ukrainians began in 1948 under the cryptonym CARTEL, soon changed to AERODYNAMIC. Hrinioch stayed in Munich, but Lebed relocated to New York and acquired permanent resident status, then U.S. citizenship. It kept him safe from assassination, allowed him to speak to Ukrainian émigré groups, and permitted him to return to the United States after operational trips to Europe.” Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War s.86.
  16. ↑ Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War s.95, przyp. 92.
  17. ↑ Jerzy Giedroyc Emigracja ukraińska. Listy 1950-1982. Wstęp i przypisy Bogumiła Berdychowska. Warszawa 2004, Wydawnictwo Czytelnik, ISBN 83-07-02981-3, s. 77 przyp. 11 (biogram Mykoła Łebed')
  18. ↑ „Beginning in 1953 AERODYNAMIC began to operate through a Ukrainian study group under Lebed’s leadership in New York under CIA auspices, which collected Ukrainian literature and history and produced Ukrainian nationalist newspapers, bulletins, radio programming, and books for distribution in the Ukraine. In 1956 this group was formally incorporated as the non-profit Prolog Research and Publishing Association. It allowed the CIA to funnel funds as ostensible private donations without taxable footprints. To avoid nosey New York State authorities, the CIA turned Prolog into a for-profit enterprise called Prolog Research Corporation, which ostensibly received private contracts. Under Hrinioch, Prolog maintained a Munich office named the Ukrainische-Gesellschaft für Auslandsstudien, EV. Most publications were created here. The Hrinioch-Lebed organization still existed, but its activities ran entirely through Prolog. Prolog recruited and paid Ukrainian émigré writers who were generally unaware that they worked in a CIA-controlled operation. Only the six top members of the ZP/UHVR were witting agents. Beginning in 1955, leaflets were dropped over the Ukraine by air and radio broadcasts titled Nova Ukraina were aired in Athens for Ukrainian consumption. These activities gave way to systematic mailing campaigns to Ukraine through Ukrainian contacts in Poland and émigré contacts in Argentina, Australia, Canada, Spain, Sweden, and elsewhere. The newspaper Suchasna Ukrainia (Ukraine Today), information bulletins, a Ukrainian language journal for intellectuals called Suchasnist (The Present), and other publications were sent to libraries, cultural institutions, administrative offices and private individuals in Ukraine. These activities encouraged Ukrainian nationalism, strengthened Ukrainian resistance, and provided an alternative to Soviet media. In 1957 alone, with CIA support, Prolog broadcast 1,200 radio programs totaling 70 hours per month and distributed 200,000 newspapers and 5,000 pamphlets. In the years following, Prolog distributed books by nationalist Ukrainian writers and poets. One CIA analyst judged that, some form of nationalist feeling continues to exist [in the Ukraine] and … there is an obligation to support it as a cold war weapon. The distribution of literature in the Soviet Ukraine continued to the end of the Cold War."Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold Wars. 88 i dalej s. 89-90.
  19. ↑ „In the 1980s AERODYNAMIC’s name was changed to QRDYNAMIC and in the 1980s PDDYNAMIC and then QRPLUMB. In 1977 President Carter’s National Security Adviser Zbigniew Brzezinski helped to expand the program owing to what he called its impressive dividends and the impact on specific audiences in the target area. In the 1980s Prolog expanded its operations to reach other Soviet nationalities, and in a supreme irony, these included dissident Soviet Jews.” Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War s. 90.
  20. ↑ „With the USSR teetering on the brink of collapse in 1990, QRPLUMB was terminated with a final payout of $1.75 million. Prolog could continue its activities, but it was on its own financially.” Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War s. 90.
  21. ↑ Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War s.90
  22. ↑ Onet.pl: CIA chroniło współodpowiedzialnego za rzezie Polaków na Ukrainie, 12 grudnia 2010, na podstawie 'Independent on Sunday How the CIA protected Nazi murderers
  23. ↑ „In June 1985 the General Accounting Office mentioned Lebed’s name in a public report on Nazis and collaborators who settled in the United States with help from U.S. intelligence agencies. The Office of Special Investigations (OSI) in the Department of Justice began investigating Lebed that year. The CIA worried that public scrutiny of Lebed would compromise QRPLUMB and that failure to protect Lebed would trigger outrage in the Ukrainian émigré community. It thus shielded Lebed by denying any connection between Lebed and the Nazis and by arguing that he was a Ukrainian freedom fighter. The truth, of course, was more complicated. As late as 1991 the CIA tried to dissuade OSI from approaching the German, Polish, and Soviet governments for war-related records related to the OUN. OSI eventually gave up the case, unable to procure definitive documents on Lebed."Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War s. 90-91
  24. ↑ biogram na stronie kolekcji archiwalnej Lebedia w Harvard Ukrainian Reasearch Institute
  25. ↑ Richard Breitman, Norman J.W. Goda, Hitler's Shadow: Nazi War Criminals, U.S. Intelligence, and the Cold War s. 91
  26. ↑ strona kolekcji archiwalnej Łebedia w Harvard Ukrainian Reasearch Institute
  27. ↑ Per A. Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust: A Study in the Manufacturing of Historical Myths, The Carl Beck Papers in Russian & East European Studies, No. 2107, November 2011, ISSN 0889-275X, s.20
  28. ↑ John-Paul Himka, War Criminality, s. 11 [cyt. w:] Per A. Rudling, Historical representation of the wartime accounts of the activities of the OUN-UPA (Organization of Ukrainian Nationalists—Ukrainian Insurgent Army), East European Jewish Affairs, Vol. 36, No. 2, December 2006, s.175

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mykoła_Łebed´&oldid=74596548”